Słownik pojęć

Wyniki dla hasła: Ustawianie chodu zegara i zegarka

  • Ustawianie chodu zegara i zegarka balansowego

    czynności, polegające na tym, że niesymetryczny chód zegara ustawia się obróceniem pierścienia włosa na osi balansu lub przesunięciem klocka włosa, jeśli jest on ruchomy. Gdy włos nie jest naprężony, drążek widełek powinien ustawić się na wprost osi balansu, a palec przerzutowy – być w środku widełek. Jeżeli palec przechyla widełki na jedną stronę, należy obrócić pierścień włosa na osi w tę stronę, w którą są przechylone widełki. Pierścień obraca się wkrętakiem włożonym w jego przecięcie. Sposób sprawdzania ustawienia chodu według położenia drążka kotwicy względem osi balansu jest jednak mało dokładny, gdyż umożliwia zauważenie dopiero większych jego odchyleń. Również niezbyt dokładne jest sprawdzanie chodu na słuch, zwłaszcza małych zegarków. Najdokładniej można sprawdzić symetrię działania wychwytu za pomocą elektronicznej sprawdzarki chodu zegara.

  • Ustawianie chodu zegara wahadłowego

    czynności polegające na doregulowaniu symetrii działania wychwytu. Jeżeli zegar stoi lub wisi pionowo, a jego chód jest nierówny, należy go wyrównać, obracając nieco drążek widełek na wałku kotwicy. W niektórych zegarach są w tym celu specjalne urządzenia, a w zegarach szwarcwaldzkich – zgina się drążek widełek. Drążek należy odchylać w tę stronę, po której kotwica mniej się zagłębia we wręby koła wychwytowego. Jednak tego zagłębienia nie da się zauważyć. Słyszy się tylko nierówny chód zegara jako charakterystyczne tykanie, spowodowane głównie uderzeniami zębów koła wychwytowego w palety. Po tej stronie, po której kotwica mniej się zagłębia, odstęp czasu do następnego uderzenia jest krótszy, a po przeciwnej stronie – dłuższy. Aby odstępy czasu były jednakowe, drążek widełek należy odchylić w stronę, po której odstęp czasu do następnego uderzenia zęba jest krótszy.

  • Ustawianie chodu zegara i zegarka

    doregulowanie symetrii działania wychwytu, polegające na takim zestawieniu wychwytu z regulatorem, aby jego ruch uzupełniający był jednakowy po obu stronach równowagi.

  • Regulacja chodu zegara

    czynności zmierzające do uzyskania wskazań zegara najbardziej zbliżonych do wzorcowych. Danej konstrukcji mechanizmu zegarowego odpowiada ściśle określony okres wahań regulatora chodu – aby więc uzyskać dokładne wskazania zegara, trzeba doregulować ten okres. Zegar regulowany nie powinien mieć żadnych usterek, dlatego – jeśli nie jest nowy – należy go przedtem naprawić. W przebiegu regulacji można wyodrębnić trzy zasadnicze czynności, a mianowicie:

    • porównywanie wskazań regulowanego zegara ze wskazaniami zegara wzorcowego i ustalenie przyrostu dobowego poprawki
    • przeprowadzenie potrzebnych zabiegów w regulowanym zegarze
    • zanotowanie w odpowiedni sposób tych czynności
    Czynność regulacji ułatwia sprawdzarka chodu zegara, gdyż w krótkim czasie wskazuje ona przyrost dobowy poprawki bez porównywania jego wskazań z zegarem wzorcowym. Zabiegi czynione w mechanizmie zegarowym w celu doregulowania okresu wahań są różne w zależności od rodzaju zastosowanego w nim regulatora chodu.

  • Mechanizm chodu zegara

    zasadniczy mechanizm każdego zegara mechanicznego odmierzający czas. W jego skład wchodzą zespoły:

    • regulator chodu
    • wychwyt
    • przekładnia chodu
    • przekładnia wskazań
    • urządzenie napędowe
    • urządzenie naciągowe

  • Sprawdzarka chodu zegara (chronokomparator)

    urządzenie elektroniczne umożliwiające sprawdzenie w krótkim czasie dokładności chodu (przyrostu dobowego poprawki) zegarka. Wynik uzyskuje się w postaci wykresu na taśmie. Gdy zegarek chodzi dobrze, linia wykresu jest prosta i równoległa do krawędzi taśmy, gdy zegarek śpieszy, linia wykresu jest odchylona w prawo, a gdy spóźnia – na lewo. Istnieje wiele rodzajów sprawdzarek do zegarków mechanicznych jak i elektronicznych.

  • Mechanizm chodu zegara wieżowego

    mechanizm składający się z takich samych zespołów, jak mechanizm chodu innych zegarów i spełniający takie samo zadanie. Różni się jednak znacznie większymi wymiarami i masywniejszą budową oraz tzw. napędem pośrednim wychwytu. (źródło)

  • Chód zegara

    popularne określenie działania zegara; chód zegara mechanicznego to przede wszystkim współdziałanie regulatora chodu z wychwytem; objawem chodu zegara jest jego charakterystyczne „tykanie” oraz wskazania czasu; ze względu na te objawy rozróżnia się: chód równy (symetryczny) lub nierówny (niesymetryczny) oraz chód dokładny (regularny) lub niedokładny( nieregularny; zabiegi czynione w zegarze w celu uzyskania równego chodu nazywa się ustawianiem chodu zegara a zabiegi w celu uzyskania dokładnego chodu regulacją chodu zegara. (źródło)

  • Ustawianie bicia zegara (patrz: Składanie zegarów bijących)

  • Sprawdzanie zegara

    czynności polegające na zbadaniu dokładności jego chodu (przyrostu dobowego poprawki), tj. czy nie wykazuje spóźnienia lub przyśpieszenia względem zegara wzorcowego. Praktycznym urządzeniem wzorcowym do sprawdzania chodu zegarów i zegarków jest sprawdzarka chodu zegara.

  • Regulacja zegara wahadłowego

    regulacja odbywająca się przez zmianę długości wahadła wskutek przesunięcia soczewki na pręcie za pomocą nakrętki regulacyjnej. Gdy nakrętkę regulacyjną odkręca się w lewo (gwint prawy), soczewka opuszcza się w dół, długość wahadła wzrasta, okres wahań się zwiększa – następuje zwolnienie chodu zegara. Gdy nakrętkę regulacyjną pokręca się w prawo, soczewka podnosi się w górę – dzieje się odwrotnie. Inny sposób regulacji zegara wahadłowego polega na zastosowaniu... zobacz więcej

  • Przekładnia chodu

    kilkustopniowa przekładnia przyśpieszająca (od koła minutowego do zębnika wychwytowego), która przekazuje energię z napędu do regulatora, w celu podtrzymania jego ruchu, oraz zlicza wahnięcia lub obroty regulatora. Przekładnia chodu wraz z przekładnią napędu i przekładnią wskazań stanowią główne zespoły mechanizmu chodu zegara. W przekładniach zegarowych... zobacz więcej

  • Napęd sprężynowy w zegarach

    Urządzenie napędowe stosowane w zegarach i budzikach mechanicznych. Napęd ze sprężyną swobodną (bez bębna) jest stosowany w tanich zegarach i budzikach popularnych. Sprężynę zaczepia się zewnętrznym końcem na filarku (słupku), a wewnętrznym - na wałku. Na wałku tym jest zamocowane koło zapadkowe, które współpracuje z zapadką, zamocowaną na kole napędowym. Koło to jest umieszczone obrotowo na tulei koła zapadkowego i dociskane do niego sprężynką talerzykową. Podczas zwijania sprężyny koło napędowe nie obraca się, gdyż jest zazębione z zębnikiem minutowym przekładni chodu. Po nakręceniu zegara naciągnięta sprężyna opiera się swym zewnętrznym końcem o filarek szkieletu, a wewnętrznym końcem obraca wałek wraz z kołem zapadkowym i przez zapadkę także koło napędowe w kierunku przeciwnym do kierunku nakręcania zegara.

  • Mechanizm chodu

    zasadniczy mechanizm każdego zegara/zegarka mechanicznego odmierzający czas; w jego skład wchodzą zespoły: 1) regulator chodu, 2) wychwyt, 3) przekładnia chodu; 4) przekładnia wskazań, 5) urządzenie napędowe i naciągowe. (źródło)

  • Mechanizm bicia zegara wieżowego

    mechanizm należący do najstarszych. Pierwsze zegary nie miały tarcz ani wskazówek, lecz tylko mechanizmy bicia, które sygnalizowały poszczególne godziny. Zasada działania mechanizmu bicia zegara wieżowego jest taka sama jak mechanizmu bicia zegara domowego. Odliczanie uderzeń opiera się najczęściej na systemie zapadowym (zob. mechanizm bicia zapadowy), rzadziej na grzebieniowym (zob. mechanizm bicia grzebieniowy). Mechanizmy te różnią się jednak większymi wymiarami oraz masywniejszą konstrukcją, gdyż do podnoszenia ciężkich młotków uderzających w duże dzwony potrzebna jest znacznie większa energia – są to bowiem zegary publiczne, z których sygnalizacji korzysta czasem dość rozległa okolica. Urządzenie zapadowe mechanizmu bicia zegara wieżowego wykonuje większą pracę niż mechanizm chodu, dlatego musi mieć większy obciążnik. Lina, na której jest on zawieszony, musi być dłuższa, zwłaszcza gdy mechanizm wybija także półgodziny. W razie potrzeby stosuje się wielokrążki, aby zmniejszyć wysokość opadu obciążnika. (źródło)

  • Wskaźnik rezerwy napędu / Wskaźnik rezerwy chodu

    urządzenie wskazujące stan napięcia sprężyny napędowej w zegarkach z naciągiem automatycznym. Wskazuje, na ile godzin chodu jest w danej chwili naciągnięta sprężyna napędowa zegarka. Wskaźnik może być umieszczony na tarczy, od spodniej strony, lub na boku koperty zegarka.

  • Wskazówka zegara słonecznego

    wskazówka, która powinna być ustawiona równolegle do osi Ziemi. Dla zegara poziomego pod kątem szerokości geograficznej danego miejsca, dla zegara pionowego – pod kątem dopełniającym (do 90°) do kąta szerokości geograficznej.

  • Widełki kotwicy

    element łączący wychwyt z regulatorem. W zegarach wahadłowych wychwyt jest połączony z wahadłem w taki sposób, że od wałka kotwicy prowadzi drążek widełek, na końcu którego znajdują się widełki lub kołek stalowy pracujący w wycięciu pręta wahadła. W niektórych zegarach widełki kotwicy są skonstruowane tak, że można nimi doregulować symetrię pracy wychwytu (zob. ustawianie chodu zegara i zegarka) – są to tzw. widełki kotwicy nastawne. W zegarach balansowych widełki znajdujące się na końcu drążka kotwicy przenoszą impuls napędowy z kotwicy na balans za pośrednictwem palca przerzutowego osadzonego w przerzutniku, który jest wciśnięty na oś balansu.

  • Ułożyskowanie pędni w zegarach wieżowych

    ułożyskowanie w metalowych łożyskach ślizgowych, rozmieszczonych co 2 m dla odcinków poziomych i co 4 m – dla pionowych, lub w łożyskach tocznych kulkowych. W starych zegarach pędnia była ułożyskowana w łożyskach krążkowych.

  • Tarcza zegara wieżowego

    tarcza, która powinna być szczególnie estetyczna i zharmonizowana z architekturą budynku. Niektóre tarcze dawnych zegarów wieżowych są zbyt przeładowane ozdobami i wskutek tego są mało czytelne. Dobrze się prezentują i są najtrwalsze tarcze z blachy miedzianej lub mosiężnej, ze złoconymi cyframi lub znakami godzinowymi. Na niektórych współczesnych budowlach tarcza zegara wieżowego jest zaznaczona bezpośrednio na tynku w postaci wystających nieco znaków godzinowych z czarnego marmuru lub płytek emaliowanych, które są bardzo trwałe. Dobrą widoczność i czytelność tarczy uzyskuje się wtedy, gdy średnica tarczy wynosi 1/10 – 1/12 odległości od poziomu do środka tarczy. Aby można było odczytać czas także w ciemności, tarcza zegara wieżowego powinna być oświetlona.

  • Szafka zegara (patrz: Obudowa zegara)

  • Symetria pracy wychwytu (patrz: Ustawianie chodu zegara i zegarka)

  • Schemat blokowy zegara

    graficzne przedstawienie sposobu połączenia i współdziałania poszczególnych zespołów mechanizmu. Ze schematu blokowego zegara można odczytać zasadniczą różnicę działania zegara mechanicznego i zegara z napędem elektrycznym regulatora.

  • Regulacja zegara balansowego

    regulacja odbywająca się najczęściej zmianą długości czynnej części włosa za pomocą przesuwki. Większe zmiany czynnej długości włosa uzyskuje się przesunięciem miejsca zakołkowania włosa w klocku (zob. włos płaski) – taki zabieg wykonuje się zwykle podczas dobierania nowego włosa. Inny sposób regulacji zegara balansowego polega na zmianie momentu bezwładności balansu – można go stosować tylko wtedy, gdy w wieńcu balansu znajdują się wkręty obciążeniowe. Regulacja sprowadza się do wymiany wkrętów lub podłożenia pod nie podkładek obciążających.

  • Obciążnik („waga”, ciężarek zegara)

    element napędu obciążnikowego, który pod wpływem siły ciężkości staje się źródłem energii napędowej dla mechanizmu zegarowego. W zegarach popularnych stosuje się obciążniki żeliwne w kształcie walca. W zegarach kukułkowych obciążniki są również żeliwne, lecz najczęściej mają kształt szyszki świerkowej w celu dopasowania ich do stylu rzeźbionej obudowy. Do zegarów szafkowych obciążniki wykonane są z blachy mosiężnej lub cienkościennej rurki i wypełnione metalem albo ołowianymi kulkami, których w miarę potrzeby można dodać lub ująć. Obciążniki do zegarów z naciągiem tygodniowym są większe i cięższe, dlatego w celu silnego umocowania haka przez cały obciążnik jest przeprowadzony pręt stalowy, nagwintowany na obu końcach. Metal obciążający na całej długości ma w środku otwór, przez który przechodzi pręt łączący denko dolne i górne. Na górny koniec tego pręta jest nakręcony mosiężny hak służący do zawieszania obciążnika. Wymiary obciążników są różne i nie odgrywają ważniejszej roli, ważny jest natomiast ciężar obciążnika, gdyż zadaniem obciążnika jest pokonanie wszystkich oporów mechanizmu i umożliwienie uzyskania prawidłowej amplitudy wahań regulatora. Ciężar obciążnika ustala się doświadczalnie. Obciążnik może być zawieszony bezpośrednio na końcu cięgna albo za pośrednictwem krążka. Jeżeli cięgnem jest struna, stosuje się zawieszenie na krążku.

  • Nastawianie wskazówek w zegarach

    nastawianie wyykonywane zwykle pokrętką nasadzoną na czop kwadratowy osi minutowej, lub wałka nastawczego, od tyłu mechanizmu. Pokręcanie pokrętką w jedną lub drugą stronę powoduje obrót wskazówek w przód lub w tył. W niektórych zegarach elektrycznych pokrętkę nasadzoną na wałku nastawczym trzeba docisnąć (lub nieco wyciągnąć), aby zębnik nastawczy, osadzony na końcu tego wałka, zazębił się z kołem zmianowym. Po nastawieniu wskazówek i uwolnieniu pokrętki wałek nastawczy wraca do położenia pierwotnego pod działaniem sprężynki. W taki sposób nastawia się wskazówki w budzikach i niektórych chodzikach. Natomiast wskazówki zegarów kominkowych, ściennych i podłogowych nastawia się bezpośrednio palcami, pokręcając wskazówkę minutową. Wskazówki tych zegarów znajdują się zwykle pod oszklonymi drzwiczkami, które przedtem trzeba otworzyć.

  • Mechanizm chodu zegarka

    mechanizm odznaczający się małymi wymiarami oraz różnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi poszczególnych zespołów. Mechanizm chodu zegarka ma napęd sprężynowy i regulator balansowy oraz bardziej skomplikowane urządzenie naciągowo-nastawcze.

  • Klucz do zegara

    element naciągu kluczowego z otworem kwadratowym, służący do nakręcania zegara, zwykle od strony tarczy. Do nakręcania zegarów obciążnikowo-strunowych stosuje się klucze korbowe. Zegary i budziki nakręcane od tyłu mają klucze nakręcane na nagwintowane zakończenia wałka sprężyny.

  • Wahadło

    wahadło czyli regulator chodu ma za zadanie za pośrednictwem wychwytu w równych odstępach czasowych uwalniać koła mechanizmu chodu, prowadząc tym samym do prawidłowej pracy mechanizmu chodu. Ważne jest to, żeby regulator w równych odstępach czasu miał odpowiednią wielkość wychyleń. Dlatego niezmiernie ważną sprawą jest, by owy regulator, jak wahadło, posiadało taką cechę jak izochroniczność, czyli następujące po sobie wahnięcia są oddzielone równym odcinkiem czasu. Największą dokładność wahadła uzyskujemy wtedy, gdy jest ono długie i ciężkie (jednak takie wahadła potrzebują większych impulsów). Plusem długich wahadeł jest jeszcze to, iż błąd wielkości okresu jest powtarzany mniej razy w danym czasie, niż w wahadłach krótszych. Charakterystyczną właściwością wahadła, sprawiająca, że jest przydatne do odmierzania czasu, jest jego izochronizm. Tę właściwość w. odkrył i ogłosił Galileo Galilei (Galileusz) w roku 1583. Budowa wahadła:

    • element mocujący
    • ramię wahadła
    • soczewka
    • nakrętka regulująca
    Jako pierwszy wahadła w zegarze użył Christiaan Huygens około roku 1657. (źródło)

  • Rezerwa chodu

    - wskazanie wyskalowane zwykle w godzinach lub dobach, informujące o stopniu nakręcenia sprężyny napędowej. (źródło)